Dillball demokrati?

Noreg har denne veka fått eit nytt storting. Etter ein ganske lang og intens valkamp, var dommen frå veljarane klar: Stortingets samansetning er endra. Arbeidarpartiet, Senterpartiet og SV får fleirtal på Stortinget i saman. Den sittande regjering har mista sitt parlamentariske grunnlag.

Ein journalist som intervjua meg valnatta spurte korleis det eigentleg var å vere med på dette «reality-showet». Han meinte at stortingsval og valkamp var som eit reality-program der deltakar får poeng og stemmer for sin prestasjon. Taparen blir sendt heim. Eg svarte at eg ikkje godtok ei slik samanlikning.

Å bli folkevald kan sjølvsagt ikkje samanliknast med å vinne «Skal vi danse» eller «Kompani Lauritzen». Skilnaden er at ein som folkevald representerer folket, ikkje seg sjølv. Dette er jo også grunntanken i demokratiet.

Ein folkevald må ha folkets tillit for å bli vald inn i dei styrande organ, og kan bli kasta ved val om ein ikkje lenger har folkets tillit. Så genialt. Så viktig.

Erik Bye sa det slik: «Politikere må engang lære, både i Noreg og andre steder, at de er ikke våre herrer. I demokratiet skal de være klar over hver eneste dag de våkner og eneste kveld de går og legger seg, at de er våre tjenere!

De er folkets tjenere, de skal stå i giv akt, for oss, i demokratiet. Det er noen av dem som tror at de er blitt herrer. Men der tar de faktisk feil. Der må de engang lære, at de tar feil. Ellers er demokratiet bare dillball.»

Erik Bye var i realiteten den som fekk rekruttert meg inn i politikken. Ikkje at eg nokon gong har snakka med han. Men då eg fyrste gong blei spurt om å stå høgt oppe på ei politisk liste, til kommunevalet i Bergen i 2003, takka eg fyrst nei. Eg hadde småbarn og nok å gjere på.

Men så las eg eit portrettintervju med Erik Bye i Bergens Tidende. Han var sitert på følgjande; «Dersom du ikke er død, så må du la deg engasjere». Det var faktisk avgjerande for at eg ombestemte meg. Eg lot meg engasjere.

Mange fleire burde gjere det. I politikken er det i dag eit problem at rekrutteringa er for smal. Ein del unge som er politisk interessert, seier til meg at dei gjerne vil utdanne seg til å bli politikar. Det reagerer eg alltid på.

For det går eigentleg ikkje an. Ein kan sjølvsagt studere samanliknande politikk på universitetet og slik vere godt førebudd. Men problemet er at ein kan ikkje utdanne seg til å ha folkets tillit.

Ein kan ikkje utdanne seg til å ha folkets tillit.

Det er også viktig at Stortinget skal spegle befolkninga. I dag gjer den ikkje det i stor nok grad. Vi ser også at det er ein stygg tendens til at politikarar går mellom politikk og kommunikasjonsbyrå.

Slik får vi eit sjikt av såkalla «profesjonelle» politikarar, gjerne utan særleg arbeidserfaring utanom politikken. Det er ein uting. Det fører til maktkonsentrasjon, ikkje maktspreiing. Det er det motsette av demokrati.

Ved årets val var valdeltakinga på 76,5 prosent. Det er 1,7 prosentpoeng under vala i 2013 og 2017. Det trass i at det vel aldri har vore så tilrettelagt for førehandsrøysting som no. Det trass i at klima- og miljøsaka kom høgt på dagsorden, som ein skulle tru hadde engasjert fleire, særleg dei unge.

Når nær 1 av 4 ikkje brukar stemmeretten, er det for dårleg. Arbeidet med å få fleire til bruke stemmeretten ved val, må fortsette! Elles blir ikkje folkestyret reelt.

11. oktober skal Kongen opne det 166. storting. Det pleier alltid å vere høgtideleg, og ein vakker seremoni. Det er Grunnlova som er grunnlaget for seremonien. Då ynskjer kongen folkets representantar velkomen til ansvarsfullt arbeid med ynskje om at det må bli til gagn for fedrelandet.

Nettopp. Det er det dette handlar om. Eg vil ynskje alle dei andre 168 folkevalde på Stortinget til lykke med vervet og håpar på godt samarbeid. Til saman må vi gjere Erik Bye sine ord til skamme. Vi skal ikkje ha noko dillball demokrati. Vi skal vere folkets tenarar.