Tradisjonen som formar oss

Filosofiprofessor Gunnar Skirbekk set fingeren på fleire føresetnader ved norsk åndshistorie som lett vert undervurderte. Den protestantiske arven er meir av ein rikdom enn mange forstår.

– Eg har sett kor konstruktiv og viktig norsk protestantisme har vore, seier den pensjonerte professoren i eit intervju med Dagen.

Han viser ikkje minst til den sterke tilliten som pregar det norske samfunnet.

Skirbekk er ein av dei fremste norske akademiske filosofane som lever i dag. Gjennom eit langt liv som intellektuell har han engasjert seg i eit breitt spekter av tema og hatt omfattande kontakt med miljø i ei lang rekke land. Slik sett er det interessant at han som engasjert 84-åring gir ut boka «Religion i moderne samfunn».

I samfunnsdebatten kan ein ofte få inntrykk av at religion først og fremst er noko som høyrer fortida til. Og det er mange tydelegvis takksame for. «Vi lever trass alt i 2021». Somme ser ut til å vere urokkelege i trua på at aukande sekularisering er løysinga på dei store problema i verda. Då undervurderer ein både kva godt den kristne arven har gitt oss og kva veikskapar som ligg i ei reint sekulær røyndomsforståing.

– Trusspørsmål må vere opp til den einskilde person. Men det er viktig å leggje opp til at folk kan sjå litt av det som ligg i tradisjonen som har vore med på å forme dette samfunnet, seier Skirbekk.

I år vert det markert at det er 250 år sidan vekkingspredikanten og gründeren Hans Nielsen Hauge vart fødd. Sjølv om Hauge møtte mykje motbør frå embetsmenn og statsmakt, meiner Skirbekk at han også må forståast som eit produkt av det norske samfunnet.

Embetsmennene her til lands var trass alt mykje nærare folk enn det som var tilfellet på kontinentet. Og ein hadde lagt grunnen for eit sjølvstendig tenkjande og handlande folk ved felles lese- og skriveopplæring. Den norske skulesatsinga var eit barn av statspietismen. Siktemålet med skulen var i utgangspunktet å førebu born og ungdom på konfirmasjonen.

Ingen som les historie, kan meine at alt var betre før. Det kan ein heller ikkje dersom ein les kyrkjehistorie. Fleire sider ved samanblandinga av makt og tru er det all grunn til å vere takksam for at vi har lagt bak oss. Samstundes er det stadig grunn til å reflektere over kvifor landa med protestantisk kristen kultur har vorte mellom dei mest dynamiske og velfungerande samfunna i moderne tid. Det ligg verdiar og prinsipp til grunn for desse samfunna som er uløyseleg knytte til den kristne oppfatninga av menneskeverd og nåde, kall og ansvar.

Den australske historikaren John Dickson kom tidlegare i år ut med boka «Bullies and Saints. An Honest Look at the Good and Evil of Christian History». Utgangspunktet for prosjektet var ei erkjenning av at stadig fleire i vestlege land meiner religion har negativ påverknad i samfunnet. Dickson har sjølv ei tydeleg kristen vedkjenning, men meiner det er viktig å vere ærleg om både lyse og mørke sider ved kristendommens historie. Dermed legg han ikkje skjul på maktmisbruk i Guds namn opp gjennom tidene.

Då undervurderer ein både kva godt den kristne arven har gitt oss og kva veikskapar som ligg i ei reint sekulær røyndomsforståing.

Samstundes opnar han øyret mot det han kallar «den vakre melodien» som vart skapt av Jesus frå Nasaret. Kort sagt handlar dette om kjærleiken til Gud og nesten, og den umålelege verdien til kvart menneske, som det heilt grunnleggande. Ein kan finne nok av «unotar» i den kristne historia, altså døme på at ideala ikkje er blitt sette ut i livet av kristne i forskjellige posisjonar. Men denne vakre melodien kling likevel gjennom århundra i mykje godt som er blitt gjort og allment akseptert, men som likevel ikkje er sjølvsagt.

Erkjenninga av at alle menneske skal ha same fridom, vern og rettar, er ikkje sjølvsagd. Den sterkaste impulsen til dette kjem frå ei kristen forståing av verda og mennesket. Sjølv den mest sekulære nordmann bør reflektere litt over dette.