Takk til barna!

To år er gått sidan koronaviruset kom til Norge. Pandemien har vore ei omvelting for alle. For barn, eldre og vaksne. For heile samfunnet, for næringslivet og kulturlivet. For skular, barnehagar, og ikkje minst for helsevesenet.

Ein ny fare har endra kvardagen vår. Aldri har vi vel vore så glade i Helsedirektoratet og Folkehelseinstituttet vårt. Tenk at eit slikt usynleg lite virusvesen har klart å lamme vårt moderne samfunn i så stor grad. I så lang tid.

Faren var varsla. Direktorata var klar i sine åtvaringar: Pandemi var blant dei mest sannsynlege krisene som kunne ramme Norge. Pandemien har verkeleg fått fram sårbarheita i vårt moderne samfunn.

No ser vi at kva kritisk viktig arbeid til dømes reinhaldsarbeidarane gjer! Norge er i for stor grad blitt avhengig av import. Det gjeld alt ifrå helsepersonell, til kritisk viktige medisinar- og matvarer. «Just in time»-filosofien dominerer.

Vi har nok følt oss trygge. Pandemi og smitte har kanskje blitt oppfatta som ein trussel ifrå gammal tid, før penicillin og moderne vaksinar. Eg huskar godt min eigen bestefar, som i heile min oppvekst synte ein stor redsel for smitte.

Vi meinte nok det var litt overdrive. Men han hadde opplevd å miste tre av sine unge søsken, i spanskesjuka og av tuberkulose. Tenk på at spanskesjuka tok omkring 15.000 liv i Norge, på starten av 1900-talet. Til samanlikning er dødstalet av korona 1412 per 19. januar 2022 (FHI).

Sjølv om dødstala no er forholdsvis låge, har pandemien kosta oss dyrt. Milliardar har gått med i tiltak for å redusere dei samfunnsmessige konsekvensane. Debatten har også i stor grad handla om dette, dei konkrete reglane og ordningane.

Slik som økonomiske kompensasjonsordningar, skjenkereglar, reglar for kor mange ein kan vere samla – inne og ute, både på offentleg og privat plass. Karantenereglar, intensivplassar, TISK og trafikklysmodellen med grønt, gult og raudt nivå i skulen.

Men den sosiale og menneskelege kostnaden, snakkar ein mindre om. Eg tenkjer mykje på det som skjedde i starten av pandemien. Dei eldre skulle beskyttast. Men i praksis blei nettopp desse sårbare eldre isolert, fleire vart einsame og vi veit at eldre sjuke måtte døy aleine utan at pårørande fekk vere til stades. Dette er eit stort etisk dilemma. No er det gått to år. Vi har lært litt. Samtidig er to år lenge å vere i ein pandemi. Men for barna, våre yngste, er det ein æve.

Men den sosiale og menneskelege kostnaden, snakkar ein mindre om.

Eg vil no rette ein stor takk til barn og unge, som har måtte betale den største prisen, utan kompensasjon. Det gjeld eittåringen som ikkje fekk møte besteforeldra sine. Det gjeld treåringen som har opplevd usikkerheit for barnehagen sin.

Det gjeld skuleelevar som opplevd smittebølgjer, mutasjonar og plutselege nedstengingar, heimeskule og digital undervisning. Det gjeld ungdommen som mista tilbodet i fritidsklubben sin, eller opplevde avlyste treningar og kampar.

Ikkje minst gjeld det barn og unge som har hatt det utrygt. Der heimeskule faktisk var det mest utrygge som dei kunne tenkje seg. Ein ny studie frå Nasjonalt kunnskapssenter om vald og traumatisk stress (NKVTS) viser ei auke i seksuelle overgrep mot unge under pandemien.

Auken i omfang av seksuelle overgrep frå ein vaksen var spesielt tydeleg blant ungdom som lever med ulike typar belastningar, som vanskelege økonomiske kår og foreldre med utfordringar med rus, psykiske helseplager eller kriminalitet.

Koronakommisjonens rapport (NOU) om myndigheitene si handtering av pandemien slo fast at alle er ramma av pandemien, men den har ramma skeivt. Vidare skreiv kommisjonen at barn og unge har bore ei stor byrde i pandemien og at konsekvensane kan vise seg å vare utover i livsløpet til dei som er unge i dag.

Min bodskap er klår: Sjølv om smittetala vil gå ned, er utfordringa for våre barn og unge ikkje over. Vi bør no snakke like høgt om barn og unge sine behov i tida framover, som om skjenkereglar, kompensasjonsordningar og nye TISK-strategiar. Vi skuldar barn og unge ein stor takk for det dei har ofra under pandemien.