Ei bok om Bibelen som gav meg bakoversveis

Boka framstår som eit oppkome av slike lite kjente fakta som gav i alle fall denne lesaren nye bitar til puslespelet om den store kristne forteljinga.

Som ein relativt veloppdragen ung mann med røter både i indremisjonen og i den karismatiske rørsla var eg lenge skeptisk til alt som kom frå akademisk hald om trua, teologien og Bibelen.

Med både sundagsskule, andaktar og bibeltimar i bagasjen avviste eg allslags høgtflygande teoriar frå professorar som eg meinte hadde ein lettvint omgang med tekstar eg hadde bygt trua mi på.

1. Mosebok til Openberringsboka?

I den eine augneblinken kunne dei avvisa at Abraham var ein historisk person, i den neste kunne dei hevda at kong Davids Israel ikkje var så stort som Bibelen seier. Og Jesus sa nok ikkje faktisk alt som evangelia fortel og som du lærte på sundagsskulen.

Ja, og er det no eigentleg noko stor forteljing som knyt saman alt frå 1. Mosebok til Openberringsboka?

Slik vart det nærliggjande å tenkja at dei som kom med slikt ikkje var verd å lytta til dersom ein ville halda på barnetrua og tilliten til Guds ord.

Men i dei seinare åra har det gått opp for meg at det finst forskarar som både held det høgste nivået av akademisk forsking og ikkje ser nokon motsetnad mellom det og Bibelens autoritet eller klassisk kristen lære.

Bestseljarliste

Ein av dei er den amerikanske presten dr. Stephen de Young. Han har nyleg har gitt ut boka «The Religion of the Apostles» som no er på topp på Amazon si bestseljarliste innanfor sin sjanger.

Førebels finst boka berre på engelsk, men eg håpar at nokon kjenner seg kalla til å omsetja henne til norsk. For her er det mykje å læra, sjølv om noko er både utfordrande og krevjande.

Ikkje det at bibelforskaren de Young kjem med noko ny lære. I staden kjem han med eit meir solid forsvar for klassisk kristendom enn noko anna eg har lese.

Fullstendig openberring

Utgangspunktet hans er at kyrkja heilt sidan starten har fått overlevert ei fullstendig openberring. Slik ein ser når Jesus på vegen til Emmaus la ut om alt det som stod om han sjølv «i alle skriftene, heilt frå Moses og hos alle profetane» (Luk 24,27).

I dei heilage skriftene låg altså alt det ein trengte å vita om trua på Kristus som ei ferdig pakke.

Men i visse akademiske sirklar har ein avvist dette, og istaden hevda at læra om treeininga og om Kristus som Gud, utvikla seg gradvis. I boka presenterer dr. Stephen de Young solide argument mot dette, grunnfesta både i nyare forsking og i Bibelen, for å visa at apostlane si tru var komplett frå starten av.

Tre personar

For å visa korleis trua på treeininga finst in spe i Det gamle testamentet, held han opp korleis GT omtalar éin Javhe som viser seg for menneska, og éin som er usynleg i himmelen.

Når Abraham får besøk av tre personar i eikelunden i Mamre er teksten klar på at to av dei er englar, medan den siste blir identifisert som Jahve sjølv (1Mos 18,22).

At dette er den andre personen i treeininga, medan Gud Fader framleis er i himmelen blir tydeleg når dommen over byane blir fullbyrda i neste kapittel.

«Då lét Jahve det regna svovel og eld over Sodoma og Gomorra – ned frå Jahve, frå himmelen.» (1Mos 19,24)

«Min Herre og min Gud»

Stephen de Young visar vidare korleis både engelen som bar Herrens namn (2Mos 23,21), Herrens logos og menneskesonen som profeten Daniel fekk sjå (Dan 7,13), alle viser til den andre personen i guddommen.

Så når apostelen Natanael identifiserer Jesus som Guds son og Thomas utbryt «min Herre og min Gud» er det nettopp Han dei kjenner att. For det var ein kjensgjerning i jødedomen på Jesu tid at sjølv om Gud er éin (shema), hadde han sitt Ord (Logos) og si Ånd (Pnevma) sameinte med seg.

Messias

Først etter at Det andre tempelet fall tok jødedommen klart avstand frå denne eldre forståinga som kristendommen vidareførte. Bibelforskaren siterer ei historie frå Talmud som viser at sjølv den berømte rabbi Akiva (ca. 50-135) måtte irettesetjast på dette punktet.

Akiva trudde nemleg på dei to maktene i himmelen og identifiserte den andre personen i guddomen med Messias. Dette blei gradvis avvist som vranglære av jødane i reaksjon mot kristendommen.

De Young sin konklusjon er slåande: «Den unitariske monoteismen me finn i rabbinsk jødedom, ikkje læra om treeininga, er den eigentlege innovasjonen i århundra etter Kristus.»

Med denne metodikken går dr. Stephen de Young gjennom hovudtrekka i heile Bibelen, og boka framstår i stor grad som ei katekisme i eitt volum. Bibelforskaren er også prest i Den ortodokse kyrkja og forsvarer synet på at Den ortodokse kyrkja står i ubroten kontinuitet med det apostlane trudde på.

Spørsmål og gode svar

Undervegs får ein svar på ei rekkje spørsmål som i alle fall denne lesaren aldri har fått gode svar på før. Korleis hadde det seg til dømes at Gud hadde søner som tok menneskedøtre til koner?

Og kva med versa om kjempar som vandra på jorda: «dette er dei mektige frå eldgammal tid, dei namngjetne» (1. Mos. 6, 4). Kor kom demonane frå?

Korleis fall djevelen og kvifor? Kva skjedde eigentleg i Edens hage, og kvifor måtte frelsesplanen skje akkurat slik som den skjedde?

Noko av det som er befriande med boka er korleis forfattaren er gjennomskulert i teoriane som sår tvil om Bibelen som kjelde, men i staden for å nå konklusjonen at Bibelen ikkje er til å stola på, har han gått djupare til verks. For å koma til bunns i ting har han studert hebraisk, ulike variantar av gresk, latin, arameisk, ugarittisk og litt akkadisk.

Alt for å setja seg inn i korleis dei bibelske tekstane vart til og forstått. Ugarittisk til dømes, er eit språk forskarar har kunna rekonstruera berre dei siste 60 åra. Språket er ein nær slektning til hebraisk, men skrive med eit anna alfabet, nemleg kileskrift.

I det hebraiske gamletestamentet finst det ei rekkje ord som berre dukkar opp ein einaste gong. Utan andre tekstar som kunne kasta lys over bruken, var tydinga uviss. Men funn av ugarittiske tavler med beslekta ord endra på dette.

Språk me kan forstå

Stephen de Young brukar også det nyomsette ugarittiske eposet om Baal til å kasta lys over korleis Satans fall skjedde.

Dei gåtefulle versa i Esekiel 28 om «den salva kjeruben som heldt til på Guds heilage fjell», blir forståelege når ein set det opp mot Baal-eposet som Esekiel tek eit oppgjer med.

Denne historia låg gravlagt i sanden i meir enn 3.000 år, men er no omsett til språk me kan forstå. Og Stephen de Young gir oss tilgang til kunnskap om korleis slike antikke tekstar og tankemønster kastar lys over bibeltekstar.

Lite kjente fakta

Dei gamaltestamentlege tekstane inneheld også låneord frå språk som akkadisk, egyptisk, sumerisk og persisk. Første gongen ordet «synd» blir brukt i Bibelen til dømes, blir eit akkadisk låneord brukt for å skildra korleis denne krafta smyg seg innpå Kain.

«Har du ikkje godt i tankar, ligg synda framfor døra og lurer», seier Herren (1Mos. 4,7). Uttrykket viser til ein bestemt demon dei trudde på i det gamle Babylon som kraup opp gjennom sprekkar i jorda. Dr. Stephen de Young skriv at synd opprinneleg ikkje vart forstått primært som eit lovbrot, men som ei vond, negativ kraft me må kjempa mot.

Boka framstår som eit oppkome av slike lite kjente fakta som gav i alle fall denne lesaren nye bitar til puslespelet om den store kristne forteljinga. For meg var boka både opplysande og oppbyggjande, men ein risikerer å bli utfordra i løpet av lesinga.

Boka kan tilrådast til dei som synest teologi er spanande, og gjerne kan ta inn over seg nye perspektiv på vante tekstar.