«Sjølv no, i dødsskuggens dal»

Det var den lengste dagen i mitt liv. Etterpå blei eg som leiar på sjukehus ekstremt oppteken av å ta vare på pårørande.

Ungane og eg var på besøk hos tanta mi på Serigstad. Det var måndag 17. april etter palmehelga, og alle hadde påskeferie, bortsett frå Jan Frode, som var på jobb som styrar i barnehagen. Då ringde telefonen.

Mannen min var i den andre enden, og han stønna: «Olaug, eg har så grevla vondt i håve, du må koma og henta meg.» Han hadde gått på do, fortalde han, og plutseleg var det som om heile hovudet eksploderte.

Det var berre så vidt han hadde klart å krypa opp trappa til kontoret og ringa meg. Eg stappa ungane inn i den 10-seters Caravellen vår og køyrde rett til Ålgård.

I det eg parkerte framfor barnehagen, kom Jan Frode ut. Han gjekk skeivt, kroppen var stiv som ein pinne, og intensivsjukepleiaren i meg skjønte straks at noko hadde skjedd i hovudet hans.

Eg mistenkte hjernehinnebløding, eller subaraknoidalbløding på fagspråket, ein akutt, alvorleg tilstand med svært dårleg prognose: Kring 75 prosent døyr momentant.

20 prosent av dei som overlever, får hjernen øydelagd. Berre 5 prosent kjem frå det utan mein.

Me hadde berre tida og vegen. Det lokale legekontoret var i ferd med å stenga for dagen, og eg visste at det ikkje var tid til å prøva å tilkalla hjelp.

Med to skjerf batt eg Jan Frode fast i kvart armlene på passasjersetet for å hindra at han ramla over meg som køyrde, dersom han blei bevisstlaus.

Så sette eg på nødlyset og gav full gass dei tre–fire mila til akuttmottaket i Stavanger, min eigen arbeidsplass.

Det regna kattungar, og i baksetet sat fire skrekkslegne ungar mellom 4 og 12 år. Jan Frode tok til å spy, og eg skjønte at trykket i hovudet hans steig.

Då me endeleg kom fram til akutten, køyrde eg bilen kloss oppi dørene, slik at dei opna seg automatisk, og så sprang eg inn og ropte at dei måtte hjelpa meg, at mannen min truleg hadde hjernehinnebløding.

Den første legen som kom til, meinte diagnosen var feil, fordi Jan Frode var bevisst. Då gjekk eg rett ut og fann Heidi Grundt, ein erfaren lege og kollega på akutten.

Eg såg innstendig på henne og sa: «Eg har hjelpt deg før. No må du hjelpa meg.» Heidi fekk Jan Frode til CT-undersøking, og tårene hennar rann då resultat var klart. «Olaug, du har rett», sa Heidi, «det er subaraknoidalbløding.»

Sjukehuset i Stavanger kunne ikkje operera denne typen hjernebløding, og derfor måtte Jan Frode fraktast til Haukeland universitetssjukehus i Bergen.

Eg hugsar at eg kviskra i øyra hans «dette skal me klara, dette skal me klara». Me hadde ikkje nær familie som kunne ta seg av ungane våre, men gode naboar henta både dei og minibussen, og midt på natta letta me frå Sola i eit frykteleg uvêr.

I Sea King-helikopteret tenkte eg på at Jan Frode kunne døy når som helst. Han var mannen min, min beste ven og berre 41 år. Det var heilt forferdeleg.

Det gjorde også veldig vondt å tenkja på korleis ungane hadde det heime, medan pappa svevde mellom liv og død. Om han døydde medan me var i Bergen, kven skulle fortelja det, kven skulle ta seg av dei?

At Jan Frode knapt kunne blitt innlagd på Haukeland på eit verre tidspunkt, viste seg raskt. Det var inngangen til den stille veka. Mange av dei erfarne, faste legane og sjukepleiarane hadde påskeferie, og vaktlistene var fylte opp med vikarar og studentar.

Me hadde ikkje vore der mange minutt før eg blei skikkeleg galen første gong. Jan Frode skulle ha CT-angiografi, ei form for røntgen for å avdekka kva for åre i hjernen som blødde, men no fekk me veta at den einaste maskina på Haukeland ikkje fungerte.

Hadde me visst det, hadde me floge til Oslo i staden! Jan Frode blei trilla inn på intensiven og eg plassert på eit eige rom.

Eg prøvde hardt å la legar og sjukepleiarar få jobba i fred; eg ville ikkje vera ein sånn brysam besservissar av ei sjukepleiarkone som legg seg opp i alt. Men snart blei eg tvinga til å ta den rolla, og det kan ha berga livet til mannen min.

I 5-tida om morgonen kom ein vikarsjukepleiar inn til meg: «Jeg tror jeg mister din mann», sa han på gebrokkent norsk. Eg svarte «Gu, gjør du ei» og sprang inn til Jan Frode. Då eg såg han, fekk eg panikk.

Dei hadde lagt ei maske over ansiktet hans, ei slik som vanlegvis blir brukt for å auka oksygenopptaket hos pasientar med snorkeproblem. Jan Frode, som snorkar grassat, hadde hatt ei slik i beautybagen sin i fleire år, men ved bløding i hjernen er dette livsfarleg behandling, fordi endå meir av blodet blir pumpa ut.

Eg nappa maska av Jan Frode med ein gong. «Dette er ikkje lov», sa eg fortvilt og fekk til svar at han pusta jo så dårleg. Men det var jo fordi han hadde så lite oksygen i hjernen, fordi han blødde og hadde høgt hjernetrykk, forstod dei ikkje det?

Eg forlangte ny dokter på flekken, og den neste kom springande i så stor fart at frakken stod rett ut bak. Eg bad dei måla trykket i ryggen til Jan Frode med spinalpunksjon; ei sprøyte mellom to ryggvirvlar som tappar spinalvæske.

Legen sa det var farleg. Eg visste det, men sa at han ikkje hadde noko val: «Anten mistar me han, eller han blir grønsak. Om ikkje du stikk, gjer eg det. Eg veit at eg ikkje har lov, men eg har vore med på dette mange gonger før, og de får heller bura meg inn etterpå.»

Eg kan vera litt av ei løve når det gjeld, og eg fekk det som eg ville. Målinga viste at trykket i hjernen til Jan Frode var skyhøgt. Han var bevisstlaus og langt, langt borte, og etterpå har han fortalt meg at han opplevde at han gjekk mot eit større og større lys.

Eg lente meg mot han og sa lågt: «Sjølv no, i dødsskuggens dal, Jan Frode, er Han med oss.» Då knepte han meg i handa.

Som ved eit mirakel fekk dei i gang CT-maskina tidleg på morgonkvisten, like før Jan Frode skulle opererast. Bilda viste at han blødde midt i panna, akkurat der han ofte hadde klaga over smerter, men me hadde trudd det var migrene. Ein oppriktig lege sa det var like stor sjanse for at Jan Frode kom til å overleva, som for at han ville døy. (...)

Den dagen Jan Frode låg i narkose på operasjonssalen, sat eg aleine på rommet og tenkte ut alt: korleis eg skulle klara å ha ein mann i rullestol, korleis eg skulle bygga om huset, korleis eg skulle ordna livet vårt økonomisk.

Eg grubla òg mykje på at skaden sat i frontalappen, der personlegdommen ligg lagra. Mange blir ekstremt forandra etter hjernehinnebløding. Nokon mistar alle hemningar, ein del kan til og med bli temmeleg sexfikserte, og for mitt indre såg eg for meg både det eine og det andre.

Eg visste ikkje om eg kom til å klara å få heim ein heilt annan mann enn han eg hadde gifta meg med. (...)

Det var den lengste dagen i mitt liv. Etterpå blei eg som leiar på sjukehus ekstremt oppteken av å ta vare på pårørande. Me ruinerer oss ikkje på å tilby ein kopp kaffi, me mistar ikkje kontrollen på avdelinga om me går innom og spør koss det går.

Tvert om får me betre omdømme og større gevinst, for pårørande kjenner pasienten mykje betre enn me gjer.

I 23-tida ringde dei endeleg frå postoperativ avdeling. Alt såg ut til å ha gått bra, og eg kunne koma og sjå til han. (...) Neste dag skulle Jan Frode sjekkast mentalt. Om og om igjen fekk han spørsmål om kva dag og dato det var, og til slutt var han så lei at han begynte å synga på den gamle barnehagesongen:

«Hvilken dag er det i dag, hvilken dag er det i dag, er det onsdag?»

Eg sat og hekla på noko gult då dei skulle ha han opp på sengekanten, og plutseleg høyrde eg eit «oi» og eit «oioioioi». Ein sverm av sjukepleiarar strøymde til, men eg forstod at Jan Frode iallfall hadde humoren intakt. Han herma etter mor mi! Hu laga dei same lydane når hu skulle reisa seg frå stolen.

Då Jan Frode blei flytta til eit nytt rom, fekk eg spørsmål om eg kunne bu på rommet hans. Eg sa ja. Men då blei eg ikkje lenger berre pårørande, men intensivsjukepleiar med ansvar for mannen min døgnet rundt og eit ufrivillig vitne til alt som skjedde på rommet.

Unge legar under opplæring som skulle trena seg på å stikka han i ryggen, rota sånn rundt at Jan Frode brølte av smerte. Eg måtte gå ut igjen.

«Dei forstår ingenting! Ikkje kan dei stikka, ikkje forstår dei kor sjuke folk er», grein eg på telefon til ein kollega i Stavanger.

Så fekk Jan Frode urinvegsinfeksjon med høg feber, og det er potensielt livsfarleg etter ein slik hovudoperasjon. Eg bad dei gi han febernedsetjande.

Nei, det var ikkje nødvendig, fekk eg til svar, men då fór eg ned på sjukehusapoteket, kjøpte Paracet og gav Jan Frode sjølv. Etter nokre timar kom personalet tilbake og sa at eg hadde hatt rett. Eg svarte at eg alt hadde gitt han febernedsetjande.

Ein lege bad meg om å stenga drenet i ryggen til Jan Frode av og til, for å pressa blodrestar i spinalvæska gjennom ventriklane i hjernen. Målet var å hindra at Jan Frode måtte ha shunt i hjernen, eit slags kateter som leiar væske, resten av livet.

Då eg hadde stengt drenet, kom ein sjukepleiar inn. Hu sa det var feil det eg hadde gjort, og opna det igjen. Då bad eg henne spørja legen som bad meg stenga drenet, om kven av oss som hadde forstått dette rett.

Hu kom tilbake og beklaga. Eg hadde hatt rett. Den dagen redda eg sannsynlegvis Jan Frode frå å få vasshovud, og han slapp shunt.

Etterpå blei eg fortald at eg truleg redda livet til mannen min desse dagane. Eg kunne blitt sint, men er berre lei meg. Slik som dette skal det ikkje vera.

Eg visste at det var viktig å få Jan Frode ut av senga, så eg fekk han opp i ein preikestol, og me vandra rundt i korridorane. Han såg framleis ikkje ut i måneskin.

Han minte mest om ein skamslegen uteliggar, og ei bergensfrue som passerte oss, sa til meg: «Stakkars deg, som er gift med en alkoholiker.»

Jan Frode syntest det var jysla morosamt, myste mot meg med mørke kaggeauer og sa: «Kor mange trapper var det eg datt ned?»

Herrepitter, det var så mykje galimatias at du vil ikkje tru det, men då ulukka først var ute, fekk me iallfall oppleva fordelane med å bu på ein liten plass.

Bent Harry i den lokale banken på Ålgård ringde meg og sa: «Olaug, me veit kva situasjon de er i. Inntil vidare trekkjer me berre renter, ikkje lån.»

Skulesjefen var på tråden og spurde koss det gjekk, kjerkesamfunna på Ålgård stilte opp, og ungdommane i bygda laga bøneringar ved hjelp av mobiltelefonane sine. Tenk, folk i mange land bad for familien Bollestad på litla Ålgård!

Naboar og vener bakte noko så jyslig til oss at dei som passa ungane våre, måtte låna frysekapasitet hjå naboen, og snart flytta Bjørg inn i huset vårt på Torvmyrå.

Hu og eg hadde halde kontakten etter #metoo-oppgjeret i misjonen, og Bjørg, som aldri har hatt ungar sjølv, tok ansvar og hjelpte dei fire ungane våre gjennom dagane medan eg var hjå Jan Frode i Bergen. Bjørg var fantastisk og er blitt medlem av familien.

Etter ei og ei halv veke kom eg heim. Ungane blei så hoppande glade at dei inviterte masse barn i byggefeltet på pannekaker.

Eg hugsar kor stuptrøytt eg var der eg stod og steikte pannekaker i hopetal, men plutseleg la eg merke til ein stige som stod inntil husveggen vår.

På eine trinnet stod ein nabo med målingskost. Andre naboar hang i hekken med saksa, skifta dekk på Caravellen eller stelte blomebeda våre.

16. mai kom Jan Frode kom heim i plaskregn. Den dagen hadde eg brukt all energi på å få tak i ein rullestol, for Jan Frode ville gjera comeback i bygda på nasjonaldagen.

Det hadde gått rykte om at det stod riktig så skralt til, og han ville ut og visa folk at han var i live.

Då eg sette meg i ein stol for å kvila den kvelden, såg eg at naboar låg på alle fire i hagen og planta blomar i den store jerngryta eg arva etter farmor, slik at familien Bollestad skulle ha alt på stell til nasjonaldagen. Eg grin nesten berre eg tenkjer på det.

Jan Frode hadde mista mange kilo under sjukehusopphaldet, og dette året sklei han for ein gongs skuld rett inn i bunaden. I dag er mannen min minst like røsleg som før han blei sjuk, og god som ny.

Han var ein av dei heldige som hamna i 5 prosent-gruppa, sjølv om sonen vår meiner at legane i Bergen må ha skrudd eit par skruar vel stramt, for no likar Jan Frode fotball. Det gjorde han ikkje før.

Etter alt som hadde skjedd, var mitt største ønske å gi noko tilbake til lokalsamfunnet. På ein så fantastisk måte hadde vener, naboar og folk i bygda vist at dei brydde seg om oss og ungane våre, og at dei stilte opp når livet blei vanskeleg.

Eg såg kor avhengige me er av kvarandre, og kva eit godt nærmiljø er verdt. Det var derfor eg bestemte meg for å gå inn i politikken. Eg ville at alle innbyggarar i Gjesdal skulle føla seg like ønskte og verdifulle i lokalsamfunnet som me hadde gjort.

Eg har mi kristne tru og mine kristne verdiar, men det er den sivile delen av samfunnet som er bakgrunnen for mitt politiske engasjement. Det er lokalsamfunnet som bygger menneske og skapar fellesskap, staten klarar det ikkje aleine.

Det var derfor eg etablerte barne- og mødregruppe i kjellarstova, dirigerte barnekor, var på fotballbanen og lét tenåringsgutane mekka i garasjen.

Av far min lærte eg at liv og lære går hand i hand. Det nyttar ikkje med fine ord på bedehuset og i kjerka om du ikkje lever opp til dei elles.

For meg er det viktig å visa samfunnsengasjement utanfor desse veggane. Eg vil visa andre kven eg er.

Utdrag frå boka «Snakk sant om livet» av Olaug Bollestad, fortalt til Kjersti Mjør. Publisert med løyve frå forlaget.