Ikkje nokon vellukka propagandist

Mange gonger har eg vore i tvil om kva som er rett og godt. Det kan vere slitsamt å ha det slik. Men det gjer også livet spennande å måtte arbeide seg fram til ei overtyding.

Forteljinga om livet mitt var så godt som avslutta då korona-pandemien råka landet vårt. Med eitt endra kvardagen seg. 12. mars 2020 blei det norske samfunnet ‘nedstengt’.

Ein kan berre spekulere i kva fylgjer pandemien får på kort og lengre sikt. Eit tungt ansvar er blitt lagt på dei politiske styresmaktene og på dei leiande i helsevesenet.

Dei såkalla samfunnskritiske tenestene peikar seg ut som særleg viktige i ein kritisk situasjon for folket – i dette tilfellet for dei som er smitta og sjuke, men også for dei som brått har mista arbeid og inntekt. Denne pandemien grip inn i folks kvardag på dramatisk vis.

Det gjorde også den tyske okkupasjonen av Noreg for 80 år sidan. Når eg nå tenkjer tilbake på det eg kan minnast frå åra 1940-45, slår det meg at livsforteljinga mi er ramma inn av desse to djuptgripande hendingane.

Likevel er krisene vidt forskjellige. Den gongen var fienden synleg. Som barn kan eg minnast at vi var redde dei tyske soldatane og bombeflya over hovudet.

Fienden nå om dagen er usynleg og kjem snikande i møtet med menneske som er smitta av det ørvesle viruset Covid-19. I 1940 og dei første okkupasjonsåra såg vi ikkje korleis verdskrigen ville ende. Heller ikkje i dag veit vi kor lenge koronakrisa vil vare.

Både i 1940 og nå i 2020 var vi dårleg førebudde på det som kom. Det gjorde folk utrygge. Sjølv om situasjonen den gongen og i dag er svært ulik, var og er folk opptatt av å få dagleg brød.

Under krigen kunne det vere lite mat, særleg for folk i byane. Nå er det ikkje få som er urolege fordi arbeidsinntekta brått er blitt borte.

Men i dag har vi gode velferdsordningar i Noreg. Landet har økonomiske føter å stå på. Det er det mange folk rundt om i verda som ikkje har. Fattige folk ser ut til å bli hardare ramma av Covid-19-pandemien enn vi blir.

I krisetider blir også kreativiteten og nestekjærleiken sett på prøve. Vi har sett at det tykkjest vakne eit imperativ i den norske folkesjela: Bry dykk om kvarandre!

Kanskje ser vi klårare kor viktig det er å finne ein sunn balanse mellom einskildmenneskets fridom og kollektiv tryggleik.

Både i eige liv og i nasjonal lovgiving og politikk er det om å gjere å ha dette dobbeltsynet for auga. Redusere sitt eige frirom for å hjelpe fellesskapet til å ta seg av dei som lid mest og er i livsfare, det er klok og god etikk.

Når ein er godt vaksen, kan det vere interessant å tenkje tilbake på noko av det ein har opplevd gjennom åra. Det byrjar med barndomsminna frå okkupasjonstida.

I og med at far min var prest og la ned sitt statsembete i 1942, kom livet i presteheimen til å vere ein del av den lokale og nasjonale kyrkjekampen. Det sette spor i ein gutepjokk som meg.

Eg har møtt folk som tykkjest vere nysgjerrige etter å vite noko om kva eg har opplevd som prestelærar ved Det teologiske Menighetsfakultet. Noko av det kan eg pakke ut. Det eg fortel, er bygd på personlege erfaringar.

Siktet er ikkje å gi ei heildekkjande framstilling av fakultetets historie i dei 50-60 åra eg har hatt arbeidsplassen min der. Eg skriv til dømes ikkje om hendingar ved fakultetet som eg ikkje har vore direkte innblanda i.

Innsynet i det teologiske landskapet og kyrkjelivet her heime og utanfor landegrensene famnar heller ikkje lenger enn til nokre streif av det eg har vore med på.

Det plar vere eit godt råd å skilje mellom det personlege og det private. Ei slik grense er viktig når ein fortel frå eige liv, og når ein omtalar andre.

Eg er fødd i Valle i Setesdal 9. mars 1937 og budde der til eg var 11 år. Valle er ei bygd med ein levande forteljartradisjon. Ein omtala gjerne dei store forteljarane – sogemennene – med vørdnad.

Ikkje sjeldan handla det om slagsmål og slåstkjemper, om einstøingar og skrøne-makarar, om dramatiske hendingar under jakt og fiske, om huldra og oskorsreia og om spøkeri og underlege skapningar.

Livet som møtte meg som liten gut, anda av mystikk. For meg – og truleg også for dei andre gutane eg leika med – var kvardagslivet farga av dramatiske forteljingar frå gamle dagar, av og til sveipt i eit slør av underjordiske og overjordiske krefter.

Noko av det gildaste eg veit er å sitje saman med barnebarna og fortelje om då eg var liten. Når eg fortel om kva eg opplevde under krigen, står som oftast barnebarnas øyro som på stilkar.

Då Maria, vårt eldste barnebarn, var 3 år gamal, sa ho ein gong til meg: «Morfar, du kan så mange historier om da du var liten; mamma kan mange historier om Jesus».

Eg var ikkje store karen då eg første gongen såg eit bilete av Aasmund Olavsson Vinje. Han hadde vakse opp i grannesoknet, Vinje i Vest-Telemark.

Augo hans såg ikkje heilt like ut. Sjølv kunne han skjemte med det og seie at det gjeld «like som å gråte med det eine auga og le med det andre».

Etter kvart gjekk det opp for meg at folk både i Setesdal og i Telemark la meir i tvisynet enn kombinasjonen av alvor og skjemt. På desse kantar av landet kunne ordet tvisyn også nyttast om å kunne sjå ei sak frå to sider.

Når eg har stått i ein valsituasjon og skulle ta avgjerd i ei komplisert sak, har eg ofte kjent på tvisynet. Kanskje er det derfor at eg aldri har blitt nokon vellukka propagandist.

Også i vanskelege teologiske og kyrkjelege spørsmål kan eg kjenne på tvisynet og dragast i ulike retningar. Mange gonger har eg vore i tvil om kva som er rett og godt.

Det kan vere slitsamt å ha det slik. Men det gjer også livet spennande å måtte arbeide seg fram til ei overtyding. Somme tider kan det vere vrient å finne ein velgrunna posisjon i det teologiske landskapet.

Av og til kan det vel også vere slik at eg i kinkige spørsmål gøymer meg bak idealet om å vere sakleg, og på den måten vrir meg unna eit tydeleg svar ved å seie på den eine sida og på den andre sida.

Det kostar å vere motstraums. Gong på gong har eg spurt med sjølv: Er eg robust nok til å stå åleine i motvind?

Sommaren 1969 var Brit Maria og eg saman med vår då to år gamle dotter Anne hos foreldra mine i Sauland i Telemark. Anne og eg leika med ein bamse ute i hagen. Vi kasta bamsen opp i eit tre og song om «Lille Mons Klumpedump» som sat oppe i eit tre og ramla ned og slo sitt vesle kne.

Så fann Anne på at bamsen skulle leggje seg til å sove, sjølv om det var midt på dagen. Ho freista å folde hendene hans, utan at det lét seg gjere. Sjølvsagt skulle vi syngje kveldsbøn.

Vi knelte ned på loket til septiktanken ute i hagen. Det var like ved riksvegen, E134. Der kunne det vere mykje trafikk. Akkurat då kom det folk gåande forbi på vegen.

Eg hadde ei kjensle av at dei såg rart på oss. Eller var det berre noko eg innbilte meg? Då stemde Anne i,Kyrie eleison. Eg song med.Teksten er eit utdrag fra boka «Livet har opna seg!», Efrem forlag.