Varsel om ei kaldare verd

Dette kan bli våren då vi gir endå klarare beskjed til dei aller minste i blant oss, at vi ikkje har plass til dei.

Det var den våren det vart så kaldt. Då kirsebærblomane vart brune av frost i Hardanger. Då ein kaldfront frå Nordpolen sende snøbyger inn over landet langt ut i mai.

Men det var ikkje berre vêret som var kaldt. Kaldt vêr kan vi takle. Vi kler kulden ute og fyrer inne. Våren og sommaren kjem alltid til slutt.

Nei, det var ein annan kulde som kom snikande denne våren. Som eit varsel om varig vêromslag. Ei klimaendring som snart ikkje ville vere mogleg å stoppe.

Den kalde trekken denne våren skuldast ikkje berre sludd og slaps. Ikkje berre koronasmitte, einsemd og sosial distanse. For dette ligg an til å bli våren då samfunnet vårt vart trongare. Meir avvisande. Mindre raust. Kaldare.

Dette kan bli våren då vi gir endå klarare beskjed til dei aller minste i blant oss, at vi ikkje har plass til dei. Ja, dei så er faktisk så lite velkomne, at samfunnet vil bruke store ressursar på å finne dei og få dei fjerna.

Dette kan bli våren då vi for alvor tek steget inn i sorteringssamfunnet. Til no har «sorteringssamfunnet» vore eit ord vi har åtvara mot. Ei adresse langt der framme som vi måtte styre unna. No er vi der. Nesten.

Tysdag kan vi kome til å krysse grensa. Då skal, som kjent, Stortinget stemme over store endringar i bioteknologilova.

Frp, Ap og SV har inngått forlik om liberaliseringar av lova. Saka er blitt hasta igjennom, utan den grundige utgreiinga ei slik omvelting hadde trengt.

Frp, Ap og SV er blant anna einige om at tidleg ultralyd og blodprøven NIPT, som kan avdekke Downs syndrom, skal bli tilgjengelege for alle. Dei vil også tillate eggdonasjon og assistert befruktning for einslege.

Slik kan dette bli våren då vi som samfunn gjekk endå lenger enn før i å svikte barna i mors liv. Vi treng ikkje reise lenger enn til Danmark og Island for å sjå kva konsekvensane av massescreening blir. Der blir det knapt fødd barn med Downs lenger.

Korleis blir livet for dei få Downs-barna som likevel blir fødde? Og kva reaksjonar får dei foreldra som ikkje bøyer seg for abortpresset? Vil foreldra bli stempla som uansvarlege og skuld i eigne problem når dei seinare ber om hjelp til å ta seg av barna?

Dette kan også bli våren då vi sviktar mødrene. Dei som har eit spirande liv i magen, og som synest det blir vanskeleg å avslå tilbod om ultralyd og blodprøve. Og som blir ståande åleine med eit overveldande, vanskeleg val når prøvane gir eit anna svar enn dei hadde håpa.

Dei skulle ha sluppe å ta dette valet. Vi skulle ha forsikra dei om at dei trygt kunne bere fram barna sine, fordi samfunnet ville gi dei all den støtte og oppfølging som dei og barna deira ville trenge.

Vi skulle ha minna dei på at vi er eit raust og inkluderande samfunn, der det er plass til alle, også dei som er litt uvanlege. For vi er jo alle litt rare, når alt kjem til alt, men alle har vi same verdi.

Men det er ikkje denne bodskapen vi formidlar til mødrene, når dei står der i si svartaste fortviling. Høgt seier vi: «Kjære mor, dette er ditt frie val. Du må sjølvsagt gjere som du vil».

Taust formidlar vi noko heilt anna. For når samfunnet investerer så store ressursar i å avsløre barn med diagnosar, er det i dette tilfellet ikkje for å lækje dei.

Dette kan bli våren då vi sviktar dei barna som etter kvart kan bli fødde, som resultat av tysdagens stortingsvedtak om eggdonasjon og kunstig befruktning. Fordi det skaper forvirring om kven som eigentleg er mor og far og kvar ein høyrer til.

Og la det vere sagt: Motstanden handlar ikkje om at somme er betre omsorgspersonar enn andre. Det er heller ikkje vanskeleg å skjøne den inderlege lengten etter å få barn.

Men dette er ei av dei vanskelege, prinsippielle sakene, der staten burde vekta dei ulike omsyna mot kvarandre og sett barns beste først. Her kan det motsette skje.

Trass i at FNs barnekonvensjon slår fast at barn har rett til å kjenne det biologiske opphavet sitt og rett til å få omsorg frå foreldra sine, blir dei vaksne sine behov sette over barnas.

Dette kan dessutan bli våren då vi slår fast at fedre er noko vi kan klare oss utan. Ved å opne for kunstig befruktning for einslege, blir far devaluert til ein donor. Han er eit nummer, ein identitet låst inne i eit arkiv, til barnet blir gammalt nok til å avgjere om det vil vite kven han er, denne mannen, som har gitt vekk arvestoffa sine.

Og kva når menn i neste omgang, i likestillinga sitt namn, krev rett til å bli fedre? «Då ligg surrogati der som ei utfordring», sa psykolog Marit Johanne Bruset til Dagen nyleg.

Vi fekk eit skremmande glimt inn i denne industrien sist veke. På ein surrogatiklinikk i Ukraina ligg no nyfødde babyar i lange rekkjer og ventar på å bli henta. Para som har bestilt dei, er koronafaste.

Babyane ligg der som små uavhenta pakkar, med smokk og namnelappar. Så sårbare. Så einsame. Så malpasserte. Som varselsskilt på vegen mot den kalde verda vi er i ferd med å skape.

Dei som røystar for endringane i bioteknologilova tysdag, ber eit stort ansvar. Dei kryssar ei grense. Men dei er ikkje nøydde. Dei kan røyste nei. Denne våren kan bli betre enn vi våga å håpe.