Etter IS: Kampen mot klokka og mistilliten

«Eg stolar ikkje på nokon muslim etter IS», seier ein 27-år gamal kristen mann i ein landsby i Nord-Irak. Det er fullt forståeleg og viser kva avgrunn av mistru som må overvinnast.

Eg møt t e nyleg 27-åringen Essam Wilson i ein landsby ikkje langt nord for byen Mosul. Då IS-barbariet okkuperte Mosul i juni 2014 og deretter landsbyane på den store Ninive-sletta aust for byen, flykta Essam Wilson og alle andre.

Dei flykta i det dei stod og gjekk i. IS-terroristar jaga dei. Ein nabo vende seg mot dei og bad alle kristne dra. «Men eg hatar ingen», legg Essam til. Bror hans vart funnen drepen utanfor familieheimen etter at han hadde vore tolk for amerikanske soldatar i Basra i Sør-Irak.

Til heimelandsbyen reknar han aldri meir med å koma, der har ein sjia-muslimsk milits teke kontrollen etter at sunnimuslimske IS vart tvinga vekk. Essam Wilson har søkt ly i nabolandsbyen der det er dei kurdiske peshmerga-styrkane som har kontrollen. «Sjølvsagt ønskjer vi oss til Europa. Men vi har ikkje pengar til å dra».

På 1990-talet var det over 1,5 millionar kristne i Irak. I dag er det berre optimistane som trur det er 250 000 igjen. Truleg er det færre. På slutten av 50-talet utgjorde dei kristne 3 prosent av folket, i dag under 0,1 prosent.

Ninive-sletta aust for Tigris er eit kjerneområde for kristendom i Irak. Vi er på bibelsk grunn. Til Ninive sende Gud ein motviljug profet, Jona, for å åtvara om undergangen dersom folket ikkje omvende seg. Ninive angra, og byen blei spart. Men så måtte profeten Nahum av garde med ny åtvaring. Den gongen vart Ninive øydelagd. Ruinane av Ninive ligg like ved dagens Mosul.

Mange muslimar flykta også frå Mosul då IS kom i 2014. Mest brutalt gjekk IS fram mot jesidane. 12 000 blei drepne og nesten 7 000 jenter tekne som sexslavar – 3 000 av dei er enno ikkje sette fri. Kristne blei jaga under trussel om å bli drepne, eller dei måtte konvertera til islam.

Mange kom seg ut av landet. Andre vart flyktningar i eige land, først og fremst i den sjølvstyrte kurdiske regionen. Der er det framleis flyktningleiarar. Etter at IS til slutt blei nedkjempa frå 2016, har nokre tusen kristne familiar vendt heim til landsbyane på Ninive-sletta.

Fortvilinga er tydeleg. «Klarar vi ikkje raskt å byggja opp igjen landet og byggja bru over den djupe mistilliten mange kristne har til muslimar etter IS, vil håpløysa komme for alvor», seier Emanuel Youkhana. Han leier hjelpeorganisasjonen Capni – Christian Aid Program Northern Iraq.

Capni er med på å byggja opp att kristne landsbyar. Dei hjelper også til med utdanning for jesidar i ein flyktningleir ved byen Duhok i sjølvstyrte Kurdistan. Der møtte vi mange som har kvinnelege familiemedlemmar som ikkje er sette fri frå sexslaveriet til IS.

Det er difor ikkje berre knuste hus, øydelagde vegar og sundbomba straumforsyning som må byggjast opp att. Mistrua mot muslimar er sterk både blant kristne og jesidiar. Folk som hadde budd saman med muslimske naboar i tiår, er no redde.

Naboar vende seg mot dei då IS kom, somme tok hus som kristne vart jaga frå. Jesidar som opplevde ikkje å få støtte då jenter blei kidnappa av svartkledde menn på jakt etter sex-slavar, er minst like redde. «Mistilliten er fullt forståeleg», seier Youkhana.

Mange muslimar flykta også frå IS. Og Youkhana åtvarar mot å bli gislar for vonde minne. Han vil lækja såra. Han sjølv har mange muslimske vener som langt frå stør IS og som han meiner ei framtid kan byggjast saman med. Det tek tid, som fortvilte flyktningar ikkje har.

Endå meir tid tek det sidan Bagdad-regjeringa har vore passiv. «Snart fire år etter at IS slo til, er det ingen nasjonal debatt om kvifor tragedien hende og korleis vi kan hindra at noko slikt aldri skjer igjen», seier Youkhana. Han etterlyser også langt større folkeleg protest mot IS og deira barbariske ideologi.

Han krev nytt skulepensum. Sidan Irak har skapt ein slik brutal ekstremistbevegelse, er det tid for å slutta å læra barna fundamentalisme og i staden læra toleranse, seier Youkhana. Nytt lovverk må sikra at minoritetane blir likeverdige borgarar og ikkje andre- eller tredjerangs.

Skal Irak ikkje enda opp som ei varig slagmark mellom sjia- og sunnimuslimar og mellom arabarar og kurdarar, må minoritetane sikrast. «Over heile Midtausten byggjer sekteriske grupper murar. Kristne kan byggja bruer», seier Youkhana

Storparten av dei attverande kristne i Irak bur i sjølvstyrte Kurdistan i Nord-Irak eller på Ninive-sletta mellom Mosul og Tigris og den kurdiske regionen. Fleire store kristne landsbyar ligg i område der Kurdistan og sentral-regjeringa i Bagdad kranglar om kven som skal styra. Youkhana krev dei kristne landsbyane i desse «omstridde område» innlemma i Kurdistan. Trass alt har livet der vist seg tryggare enn i resten av Irak.

Fleire eg møtte lever i frykt for at svartkledde IS berre gøymer seg blant sivile og ventar på å slå til på nytt. Det var ei frykt også Vian Dakhil gav uttrykk for då ho gjesta Oslo nyss. Ho er jesid og medlem av det irakiske parlamentet.

Kristne leiarar eg møtte i Irak, kjenner seg svikta av Vesten. «Folkemordet på jesidane blir berre fortalt som ei historie», sukka munken Yousuf på klosteret Mar Mattai like aust for Mosul. Han heldt stand på klosteret medan IS herja, og rekna med å bli drepen dersom IS hadde klart å kjempa seg forbi dei kurdiske styrkane fire kilometer unna klosteret, på sletta rett nedanfor.

«Eg trur USA ønskjer å sleppa å ha kristne her, kristne som klagar på kva USA gjer», seier den syrisk-ortodokse erkebiskopen Nicodemus Daoud. Vi treng ikkje kjøpa forklaringa, men forstå ­desperasjonen.

Biskopen har, sidan IS okkuperte Mosul, styrt kyrkja frå Erbil i sjølvstyrte Kurdistan. Kyrkja hjelper kristne som vil venda heim. Mange vågar enno ikkje dra heim eller dei kan ikkje fordi heimane ikkje er bygde oppatt. Mange vil helst forlata landet, dersom dei får sjansen.

Her har folk vore kristne i snart 2000 år. Nicodemus Daoud forstår dei som vil gje barna ei framtid utanfor Irak. Men han fryktar at identitet og røter blir borte.

Kanskje er det vanskeleg å ta innover seg tragedien. Skal vi stilla vi opp i ein fortvilt kamp mot klokka?